Z cyklu poznajmy ich- Marta Bałtruszajtis

Marta Alojza Bałtruszajtis z domu Schuberth urodziła się 4 lutego 1887 r. w Uranowie na terenie dzisiejszych Czech. Młodość Marty Bałtruszajtis związana była z Gorlicami, gdzie jej ojciec Rudolf Schuberth został dyrektorem fabryki kwasu siarkowego. Od 1 września 1893 r. Marta Bałtruszajtis rozpoczęła naukę w 6-klasowej szkole pospolitej w Gorlicach. W wieku 13 lat kontynuowała naukę w Wiedniu w szkole miejskiej, by następnie ukończyć Państwowe Seminarium Nauczycielskie w Krakowie. Egzamin dojrzałości zdała w 1908 r. w Gimnazjum św. Anny w Krakowie, następnie została słuchaczką Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Przez krótki okres była studentką Uniwersytetu Wiedeńskiego, lecz wróciła do Krakowa na uniwersytet, gdzie kształciła się dalej w zakresie chemii, fizyki i botaniki. Pracę naukową w Krakowie prowadziła pod okiem prof. Karola Olszewskiego. W roku 1914 po zdaniu celująco egzaminów otrzymała dyplom doktora. W tymże roku poślubiła Andrzeja Bałtruszajtisa i wyjechała z nim do Czech – w Kazanowie rozpoczęła pracę w centralnym laboratorium. Dobrze zapowiadającą się karierę naukową porzuciła dla posady w tworzonym przez księdza Kazimierza Sykulskiego w osadzie Kamienna gimnazjum. Związała się z osadą, a później miastem Skarżysko-Kamienna do końca życia. Od 1916 r. była nauczycielką chemii w Progimnazjum Filologicznym Komitetu Obywatelskiego w Kamiennej. Równocześnie aktywnie włączyła się w nurt życia społecznego osady w okresie tworzenia się podstaw nowej państwowości i samorządności kraju. Pomagała przygotowywać pierwsze wybory do rady miasta w 1918 i 1919 r., będąc sekretarzem komisji wyborczych. W czasie wojny z bolszewikami 1920 r. prowadziła kuchnię dla wojskowych i uciekinierów oraz szpital „tyfusowy” podczas epidemii. 2 kwietnia 1924 r. po upokarzającej procedurze Marta Bałtruszajtis uzyskała wreszcie obywatelstwo polskie, a dopiero 6 lipca 1929 r. dowód osobisty – jednocześnie w tymże roku została wyróżniona Medalem Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości. W latach 20. pomagała mężowi Andrzejowi w powołaniu i prowadzeniu Towarzystwa Przyjaciół Szkoły Średniej w Skarżysku-Kamiennej. Popierała rozwój szkolnictwa zawodowego w mieście. Jako dyrektor 8-klasowego Gimnazjum im. Augusta Witkowskiego dbała o rozwój placówki, nadzorując inwestycję nowego gmachu szkoły. Mimo wielu obowiązków dyrektorskich, rodzicielskich i tych związanych z budową własnego domu znajdowała także czas na czynną działalność w Polskim Towarzystwie Tatrzańskim. Najtrudniejsze dni przyszły dla Marty Bałtruszajtis wraz z wybuchem II wojny światowej i okupacją. Wiosną 1940 r. zamordowany został przez NKWD w Charkowie jej ukochany brat Karol Schuberth, a w rok później zmarł mąż Andrzej Bałtruszajtis. Mimo tych tragedii pani Marta nie poddała się. Tak jak w pierwszych dniach września 1939 r., kiedy współorganizowała tak zwane pogotowie wojenne i stała na czele PCK w mieście, tak i później udzielała pomocy dotkniętym okupacyjną traumą. Dzięki jej poświęceniu ocalał w dużej części majątek i archiwum kierowanej przez nią szkoły. Mimo zakazu władz okupacyjnych wraz z kilkoma zaufanymi nauczycielami rozwinęła system tajnego nauczania w mieście i terenie. W willi Bałtruszajtisów działał jeden z większych punktów tajnej szkoły. Pikanterii tej sytuacji dodaje fakt, że dom Bałtruszajtisów był w części kwaterą dla niemieckich oficerów. Tajne gimnazjum i liceum zorganizowane przez Martę Bałtruszajtis obejmowały wiele punktów filialnych poza Skarżyskiem: w Szydłowcu, Bodzentynie, Bliżynie, Michałowie, Mircu i Suchedniowie. Tajna szkoła organizowała egzaminy promocyjne i maturalne, prowadziła dziennik podawczy, niezbędną dokumentację oraz wydawała odpowiednie dokumenty. Jak już wspomniałem, pani Marta Bałtruszajtis przez całą wojnę prowadziła działalność charytatywną, organizując dożywianie polskich jeńców i więźniów przetrzymywanych w Szkole Podstawowej nr 1. Po wycofaniu się wojsk niemieckich wraz z córką i przygarniętymi po powstaniu warszawskim lokatorami zabezpieczyła przed grabieżą budynek swojej szkoły. Jej niezłomność i pomoc uczciwych ludzi spowodowały, że już od 1 marca 1945 r. ruszyła nauka w placówce. Nowa rzeczywistość Polski Ludowej nie okazała się jednak łaskawa dla Marty Bałtruszajtis. Nie zastosowała się do poleceń ideologizacji procesu wychowawczego, nie założyła Związku Młodzieży Polskiej w placówce, więc 30 września 1947 r. została pozbawiona funkcji i pracy w szkole. Nie skorzystała z propozycji wyjazdu na Zachód, a dorabiała, pracując w lokalnej aptece. Ostatnie lata swojego życia poświęciła rodzinie, wspierając chorą córkę i zięcia. Zmarła 30 marca 1962 r. w Skarżysku-Kamiennej w wieku 75 lat. W chwili obecnej w gmachu szkoły, który stworzyła i w którym pracowała pani Marta Bałtruszajtis, mieści się Liceum Ogólnokształcące im. Adama Mickiewicza.